Texte de David Van Reybroeck (17 Avril 2020, traduit du NL) — NL Tekst hieronder
Le parc Josaphat (à gauche sur la photo) est cité, année après année, comme « le parc préféré des Bruxellois ». Il remplit pleinement sa fonction pendant le confinement. Mais, ce que peu de gens savent, c’est qu’à un jet de pierre de là, il y a une zone qui fait presque la même taille : la Friche Josaphat, ou « la Friche » en abrégé (à droite sur la photo).
Il s’agit d’une ancienne gare de triage de la SNCB d’environ 25 hectares qui n’a plus été utilisée depuis les années 90 ; une voie ferrée la traverse toujours.Comme la zone n’est pas accessible au public, elle a pu se développer ces dernières années pour devenir une improbable zone naturelle.
Les biologistes de terrain ont identifié un nombre phénoménal d’espèces : 985. Notamment, 110 espèces d’oiseaux (ce qui est énorme dans un contexte urbain), 150 espèces d’abeilles sauvages (une des meilleures zones apicoles de Belgique) et 29 espèces de libellules (dont certaines sont très rares). Cela en fait un exemple classique de ce que l’on appelle le « re-wilding », c’est-à-dire le retour indispensable de la terre des hommes à la nature pour que la biodiversité s’y rétablisse.
Vue du ciel, la Friche ressemble à un paradis en forme de poire. Seulement : il y a de l’orage dans l’air au sein de ce paradis. Samedi et lundi, une pelleteuse est venue creuser plus de 1000 mètres carrés et perturber une zone humide où les oiseaux se rassemblent et où les libellules se reproduisent. Il n’y avait pas de permis de construire ; il s’est avéré qu’un permis n’était pas nécessaire, il ne s’agirait que de travaux préparatoires en vue d’une éventuelle étude à grande échelle sur le pollution des sols. Comment cela est-il possible ?
Il y a une dizaine d’années, la Région de Bruxelles-Capitale a désigné dix zones pour l’expansion du parc de logements de la capitale. La Friche était l’un d’entre eux. Les plans étaient ambitieux : il y aurait plus de 1 400 logements, en plus d’une gare RER, de bureaux, de magasins…
En toute honnêteté, ces plans n’étaient pas si mauvais. Ils visaient une bonne mixité sociale des résidents (pas seulement des yuppies ou des hipsters), une bonne connexion aux transports publics (la gare d’Evere était déjà là), il n’y aurait pas seulement de la vie mais aussi du travail (la VRT espère y établir un jour son nouveau siège), etc.Les plans n’étaient pas si stupides que ça… en 2010.
Entre temps, de nouvelles connaissances sont venus enrichir notre compréhension du dossier. Depuis lors, le réchauffement climatique est devenu une réalité et nous savons que les villes ne peuvent rester vivables que si elles prévoient un « adoucissement » : des zones où la chaleur n’est pas stockée dans les pavés, les dalles ou les toitures pendant la journée. Depuis lors, nous savons que les zones accidentées sont essentielles à la restauration de la biodiversité. Depuis lors, nous savons de le confinement va durer et que les espaces verts sont plus nécessaires que jamais dans les quartiers urbains densément peuplés, en particulier lorsque le Corona ou d’autres virus continuent à déterminer nos vies. Surtout, nous savons depuis lors que la croissance démographique de Bruxelles est plus lente que prévu et que la pénurie de logements est moins importante qu’on ne le pensait il y a dix ans.
À temps nouveaux, perspectives nouvelles … Il n’est donc pas étonnant que le projet Josaphat ait récemment été confronté à un déluge d’objections, lors de l’enquête publique sur le PAD qui s’est achevée en décembre 2019. Officiellement, aucune décision n’a encore été prise ; la Région va devoir se décider prochainement, mais il est plus important que jamais d’ajuster ces plans dépassés.
La Région a décidé – et c’est tout à son honneur – de commander de nouvelles études d’impact environnemental. Mais alors, pourquoi envoyer les tractopelles à la Friche samedi dernier sans aucune communication ? En plein confinement, en pleine saison de reproduction, un samedi matin, et bêtement ? Aucune idée. Mais c’était dégoûtant. Het was een kaalslag en een kaakslag. Kaalslag voor een flink stuk Brusselse natuur, kaakslag voor alle vrijwilligers die al jaren de Friche bestuderen en ijveren voor een bescherming van de site. Un choc pour tous les volontaires qui étudient la Friche depuis des années et travaillent à la protection du site.
Het Josaphatpark (links op de foto), jaar na jaar uitgeroepen tot het lievelingspark van de Brusselaars, bewijst tijdens de lockdown opnieuw zijn grote nut. Wat weinigen weten is dat op een steenworp afstand een gebied van nagenoeg dezelfde omvang ligt: la Friche Josaphat, kortweg la Friche genoemd, wat zoveel als ‘ruigte’ betekent (rechts op de foto).
Het gaat om een voormalig rangeerterrein van de NMBS van ongeveer 25 hectare dat al sinds de jaren negentig niet meer gebruikt wordt; er loopt nog steeds een spoorweg doorheen. Doordat het gebied niet toegankelijk is voor het publiek heeft het zich de afgelopen jaren kunnen ontwikkelen tot een onwaarschijnlijk natuurgebied.
Veldbiologen hebben er een fenomenaal aantal van 985 soorten vastgesteld: 110 vogelsoorten (wat extreem veel is in een stedelijke context), 150 soorten wilden bijen (een van de beste bijengebieden van België) en 29 soorten libellen (waarvan enkele zeer zeldzaam zijn).
Daarmee is het een klassiek voorbeeld van wat ‘re-wilding’ heet: het broodnodige teruggeven aan de natuur van menselijke terreinen opdat de biodiversiteit zich er mag herstellen.Vanuit de lucht gezien lijkt de Friche dan ook op een peervormig paradijs. Alleen: er is hommeles in dit paradijs. Zaterdag en maandag kwam een graafmachine meer dan 1000 vierkante meter afgraven en de poel verstoren waar vogels verzamelen en libellen broeden.
Een bouwvergunning was er niet, die bleek ook niet nodig, het ging enkel om de voorbereidende werken voor grootschalig onderzoek naar eventuele bodemverontreiniging. Hoe kan dit? Een tiental jaar geleden heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tien zones aangemerkt voor uitbreiding van het hoofdstedelijke woningarsenaal. La Friche was er een van. De plannen waren ambitieus: er zouden ruim 1400 woningen komen, naast een RER-station, werkplekken, winkels…
In alle eerlijkheid: die plannen waren niet eens zo slecht. Ze streefden naar een goeie sociale mix van bewoners (niet enkel yuppen of hipsters), er zou een goede aansluiting op het openbaar vervoer verzekerd worden (het station Evere lag er al), er zou niet alleen gewoond maar ook gewerkt worden (de VRT hoopt er ooit haar nieuwe hoofdzetel te vestigen), etc. Die plannen waren dus lang niet zo dwaas, maar wel héél erg… 2010.
Sindsdien is klimaatopwarming een realiteit en weten we dat steden enkel leefbaar blijven als ze voorzien in ‘ontharding’: gebieden waar de hitte overdag niet opgeslagen wordt in stoeptegels, bestrating of dakbedekking. Sindsdien weten we dat ruige gebieden essentieel zijn voor het herstellen van de biodiversiteit.
Sindsdien weten we dat er zoiets als langdurige lockdown bestaat en dat groenvoorzieningen meer dan ooit noodzakelijk zijn in dichtbevolkte stadsbuurten, zeker wanneer corona of andere virussen onze levens blijven bepalen.
Sindsdien weten we bovenal dat de bevolkingsgroei van Brussel trager verloopt dan verwacht en dat de woningnood kleiner is dan men tien jaar geleden dacht. Nieuwe tijden, nieuwe inzichten. Geen wonder dus dat het onlangs bezwaarschriften regende tijdens het openbaar onderzoek tegen het Richtplan van Aanleg dat in december 2019 werd afgesloten.
Officieel is er nog geen besluit genomen–het Gewest buigt er zich binnenkort over–maar het aanpassen van die gedateerde plannen is nu belangrijker dan ooit. Het pleit er alvast voor dat het Gewest nieuwe studies heeft besteld over de impact op natuur en milieu. Maar waarom dan per se afgelopen zaterdag zonder enige communicatie de graafmachines de Friche opsturen?
In volle lockdown nog wel, in vol broedseizoen, op een zaterdagmorgen, en stoemelings? Geen idee, maar wansmakelijk was het wel. Het was een kaalslag en een kaakslag. Kaalslag voor een flink stuk Brusselse natuur, kaakslag voor alle vrijwilligers die al jaren de Friche bestuderen en ijveren voor een bescherming van de site.
Wat kunt u doen?
a) dit bericht delen
b) deze petitie tekenen: https://www.change.org/p/gouvernement-de-la-région-de-bruxelles-capitale-sauvons-la-friche-josaphat?fbclid=IwAR2hfTpUjCE1Ar6lsh2SBqxz472EaAKF7WXZ6pARGuZApCkP_U4E1Ik4jIs
c) deze facebookpagina volgen: Sauvons la Friche Josaphat / Het wilde Josaphat beschermenhttps://www.facebook.com/groups/444448972824904/
d) beleefd inlichtingen opvragen bij Minister-President Vervoort, bevoegd voor territoriale ontwikkeling en stadsvernieuwing: https://rudivervoort.brussels/contact/?lang=nl